Page 46 - Eden_4_5_2017

SZTUKA
ŻYCIA

przecież nic innego, jak sterowanie uwagą innych tak, by postrzegali
nas w określony sposób. Mistrzami są w tym politycy, szczególnie
podczas kampanii wyborczych. Mówią to, co ich potencjalni wybor-
cy chcą usłyszeć.
Lubimy słuchać kłamstw, szczególnie kiedy budzą one pozytywne
skojarzenia. Wszyscy wiemy, że np. reklamy to nierealne obiet-
nice, ale jednak z przyjemnością oglądamy piękne kobiety, które
„odmłodniały dzięki kremowi X” albo nowe modele samochodów
sprawiające, że „życie staje się prostsze”.

jak rozpoznać krętacza?
Nie zawsze jest to łatwe, z wielu powodów. Zdaniem badaczy,
zwykły człowiek potrafi odkryć tylko 50 proc. kłamstw. Lepsi są
w tym specjaliści: detektywi, psychologowie, prawnicy, ale i oni
muszą włożyć sporo wysiłku, by wydedukować, czy mają do czy- Kłamstwo Kłamstwu
nienia z oszukiwaniem, czy nie.
Po czym poznać, że ktoś świadomie mówi nieprawdę? Mogą nie równe
go zdradzać sygnały wysyłane przez ciało, np. częstsze mruganie,
powiększone źrenice, słabsza lub przeciwnie – bardziej ożywiona
niż zwykle – gestykulacja, dotykanie ręką okolic oczu i uszu. Także
sposób mówienia jest inny – kłamca używa mniejszej liczby słów, • Mimowolne – zdajemy sobie z nich sprawę dopiero po
operuje ogólnikami, często się przejęzycza, powtarza, ton jego tym, jak je wypowiemy. są to małe kłamstewka czy drobne
głosu staje się wyższy... – Oznaki te jednak nigdy nie dają pewności, przesady wypowiadane odruchowo.
że mamy do czynienia z kłamstwem, bo dana osoba może mieć po • Altruistyczne – kłamiemy by komuś ulżyć, dla dobra na-
prostu określony nawyk albo być czymś zestresowana – podkreśla szego rozmówcy.
dr hab. Iwona Szatkowska z Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN. • egotystyczne – wynikają z potrzeby autopromocji, przed-
Specjaliści zajmujący się kłamcami, zwracają uwagę na tzw. stawiania się w lepszym świetle, unikania krytyki czy
mikroekspresje. Są to niewielkie ruchy mięśni twarzy, trwające pół dezaprobaty.
sekundy lub nawet krócej, które zdradzają prawdziwe emocje. Nie • Manipulacyjne – ich celem jest uzyskanie określonych ko-
jesteśmy w stanie ich ukryć ani kontrolować. Pojawiąją się, zanim rzyści, kłamiemy dla pieniędzy, prestiżu, władzy, własnej
mózg przetworzy dany bodziec i wyśle sygnał, jak chcemy się za- wygody, kontrolowania.
chować. Czyli jeśli np. coś nas zasmuci, a zdecydujemy się udawać • Destrukcyjne – służą zadawaniu bólu i krzywdzeniu in-
radość, zanim się uśmiechniemy, kąciki ust w pierwszej chwili na nych. są podyktowane zemstą lub zazdrością.
króciutko nam opadną. Bardzo uważny obserwator to wychwyci.

postęp techniki
Znacznie lepsze od ludzi w wykrywaniu kłamstw są maszyny, bada- kłamstwo ma płeć
jące reakcje fizjologiczne organizmu podczas mówienia nieprawdy. Kobiety i mężczyźni mówią nieprawdę niemal tak samo często,
Najpopularniejszy w tej grupie przyrządów jest wariograf, który ale w innych sytuacjach i z różnych powodów. – Panowie łatwiej
mierzy tętno, oddech, ciśnienie krwi, reakcje skórno-galwaniczne okłamują osoby, których nie znają, a ich celem jest przede wszyst-
(np. stopień pocenia się). Osoby po odpowiednim przeszkoleniu kim osiągnięcie korzyści finansowych albo poprawa własnego
potrafią jednak oszukać to urządzenie, stymulując swój układ wizerunku. Kobiety z kolei z większą swobodą okłamują tych, któ-
nerwowy w odpowiednich momentach, np. przygryzając język. – rych dobrze znają, a robią to, bo zależy im na dobrych kontaktach
Skuteczność wariografu w wykrywaniu kłamstw wynosi 70-80 proc. społecznych – podkreśla dr hab. Iwona Szatkowska.
– podkreśla dr hab. Iwona Szatkowska. Podobne efekty dają badania Inaczej mówiąc, kobiety stosują różne kłamstewka, by sprawić
z zastosowaniem analizatorów częstotliwości głosu. innym przyjemność lub unikać konfliktów, a mężczyźni – by przed-
Kłamców wykrywa się również kamerami termowizyjnymi, czyli stawić siebie w lepszym świetle.
mierzącymi temperaturę. Wiadomo bowiem, że u osoby mówiącej Z badań nad mózgiem osób mówiących nieprawdę naukowcy wycią-
nieprawdę skóra wokół oczu robi się cieplejsza. gnęli jeszcze jeden ciekawy wniosek. Przeprowadzono doświadczenie,
Najnowocześniejsze metody wykrywania kłamstw polegają na w którym obie płcie miały podawać nieprawdziwe informacje w dwóch
badaniu reakcje zachodzących w mózgu. Stosuje się EEG, czyli grupach pytań. Pierwsze dotyczyły wiedzy ogólnej, typu jakie miasto
analizę aktywności elektrycznej – inny będzie zapis, gdy ktoś ma do jest stolicą Niemiec, w którym roku był chrzest Polski itd. Drugie
czynienia z sytuacją nową, a inny – gdy przedstawia mu się rzeczy odnosiły się do sfery osobistej, np. wieku, posiadanego rodzeństwa,
mu znane. Jeśli więc dana osoba będzie twierdzić, że nigdy nie aktualnego miejsca zamieszkania. Okazało się, że mężczyznom dużo
była w jakimś miejscu, a w rzeczywistości tam przebywała, EEG to trudniej niż kobietom przychodziło podawanie nieprawdziwych infor-
wykaże. Poza tym stosuje się badania aktywności komórek mózgo- macji dotyczących ich spraw osobistych. Mózg pań w takich sytuacjach
wych za pomocą rezonansu magnetycznego. Żadna metoda nie daje zupełnie nic nie zdradzał, on już po prostu przyzwyczaił się, że kobiety
jednak stuprocentowej pewności, czy dana osoba oszukuje, czy nie, na co dzień oszukują w tych sferach! Zdolność do kłamania, jak każdą
nawet najnowocześniejsze badania dostarczają jedynie materiału do inną umiejętność, można bowiem z czasem wyćwiczyć. Właśnie na tym
dalszej analizy. m.in. polega szkolenie agentów służb specjalnych. P

46 | EDEN | KWIECIEŃ–MAJ 2017

44-46_Klamstwo_KS_OK.indd 46 19.04.2017 22:18