Nietolerancja pokarmowa może się objawiać pod postacią przeróżnych dolegliwości, przewlekłych chorób, a nawet przedwczesnym starzeniem się. Jak odróżnić nietolerancję pokarmową od alergii i nadwrażliwości? Jak zdiagnozować nietolerancję pokarmową oraz jak sobie z nią radzić?

Coraz więcej osób dostrzega zależność pomiędzy tym co jemy, a pojawianiem się dolegliwości, przewlekłych chorób i  przedwczesnym starzeniem się. Może to być skutek błędów żywieniowych, ale często przyczyna tkwi w nieprawidłowych reakcjach organizmu na pozornie niewinne pokarmy i wszechobecne chemiczne dodatki do żywności, czyli w alergiach, nietolerancji pokarmowej i nadwrażliwości.

Tekst: Jagoda Koniarek, Specjalista dietetyki i żywienia człowieka, koordynator Programu LEAP.

Ludność krajów ubogich ciągle boryka się z niedożywieniem. W tym samym czasie, mieszkańcom bogatych regionów zagraża nadmiar żywności oraz jej wątpliwa jakość. Głównym grzechem jest bezmyślność w wybieraniu tego, co i ile chcemy zjeść lub zaserwować rodzinie. Dopiero w obliczu pojawiających się dolegliwości zaczynamy szukać przyczyn i często kierujemy podejrzenia na jedzenie.

ALERGIA, NIETOLERANCJA POKARMOWA CZY NADWRAŻLIWOŚĆ?

Błędy żywieniowe można wyeliminować, tak jak można unikać lub ograniczyć spożywanie pełnej „chemii” żywności wysoko przetworzonej. Jednak często to nie wystarcza i mimo stosowania zalecanej diety nie widać poprawy stanu zdrowia. Przyczyną może być sama żywność – zarówno nieprzetworzona, jak i ta poddana różnorodnym procesom technologicznym i zawierająca liczne dodatki – która wywołuje w organizmie niepożądane reakcje. Zarówno wśród laików, jak i w środowisku medycznym, od lat pojęcia alergii, nietolerancji i nadwrażliwości na pokarmy są używane zamiennie, bez rozróżniania mechanizmów reakcji. Powoduje to zamieszanie, potęguje niepewność, brak zrozumienia problemu i trudności w wyborze najodpowiedniejszych metod diagnostycznych.

NIETOLERANCJA POKARMOWA – CZYM RÓŻNI SIĘ OD ALERGII I NADWRAŻLIWOŚCI?

Alergia, nietolerancja i nadwrażliwość to nie to samo. Wszystkie są niepożądanymi reakcjami na pokarmy, ale różnią się między sobą mechanizmami. Nietolerancje pokarmowe są efektem zaburzeń metabolicznych (niedobory enzymów, białek transportowych – nietolerancja laktozy, fruktozy, amin biogennych), działania farmakologicznego (kofeina, teina), toksycznego (toksyny ryby fugu) lub ich mechanizm jest nieznany, jak w przypadku idiopatycznych reakcji na siarczyny. Alergie i nadwrażliwości mają podłoże immunologiczne. Modelowa reakcja alergiczna typu I (wczesna) zachodzi z udziałem swoistych dla konkretnych alergenów pokarmowych immunoglobulin E, będących specyficzną grupą przeciwciał układu odpornościowego (przeciwciała klasy IgE), oraz z wyrzutem z komórek tucznych (tkankowe komórki układu odpornościowego) histaminy i substancji histaminopodobnych. Istotne jest to, że chociaż istnieją doniesienia o 170 pokarmach, które mogą wywoływać reakcję alergiczną, to jedynie 8 pokarmów odpowiada za 95% tych reakcji. Są to: soja, mleko i jego pochodne, orzechy (w tym również orzechy ziemne), ryby, owoce morza, pszenica i jaja.
Diagnozowanie alergii pokarmowych IgE-zależnych, które według ostatnich doniesień dotyka 4-8% populacji, należy do stosunkowo łatwych, gdyż reakcja występuje bardzo szybko, czasami natychmiast po zjedzeniu nawet niewielkiej ilości szkodliwego antygenu pokarmowego (czasami wystarczy kontakt z błoną śluzową jamy ustnej), a objawy są zazwyczaj spójne. Trzeba pamiętać, że alergie tego typu mogą wywoływać wstrząs anafilaktyczny i zagrażać życiu. Do ich diagnozowania użyteczne są testy in vivo (test prowokacji doustnej, testy skórne) oraz in vitro (poziom IgE specyficznych).

JAK ZDIAGNOZOWAĆ NADWRAŻLIWOŚĆ POKARMOWĄ?

Większy problem stanowi diagnostyka opóźnionych reakcji, czyli nadwrażliwości na pokarmy IgE niezależne, w których nie biorą udziału przeciwciała tej klasy. Ich mechanizm polega na pobudzaniu przez pokarmy komórek układu odpornościowego do reakcji obronnej czyli odpowiedzi zapalnej. Dochodzi do uwalniania mediatorów stanów zapalnych, co prowadzi do powstawania ognisk zapalnych, powodując przewlekłe schorzenia i dyskomfort.
Wykrywanie pokarmów wywołujących nadwrażliwość pokarmową jest utrudnione. Reakcja jest zależna od dawki pokarmu, najczęściej opóźniona, a objawy bywają niespójne. Dolegliwości mogą wystąpić dopiero kilka dni po spożyciu, więc trudno jest powiązać je z konkretnym pokarmem. Nie każda odpowiedź zapalna organizmu kończy się wytworzeniem przeciwciał, gdyż układ odpornościowy ma do dyspozycji wiele mechanizmów i szlaków rozwoju stanu zapalnego. Stąd najkorzystniej będzie znaleźć takie badanie, które umożliwia wychwycenie i zmierzenie nasilenia odpowiedzi zapalnej jak najbliżej jej początku, co pozwoli objąć możliwie najszerszy wachlarz dróg rozwoju stanu zapalnego.

NIETOLERANCJA POKARMOWA I TEST MRT

Do diagnozowania nietolerancji pokarmowej służy test MRT. Jest to metoda precyzyjnego, pośredniego pomiaru poziomu uwalnianych mediatorów. Ustalono, że po kontakcie z antygenami pokarmowymi, białe krwinki w różnym stopniu zmieniają swoją objętość, co jest efektem nasilenia odpowiedzi zapalnej i uwalniania mediatorów. Opracowanie metody obiektywnego pomiaru nasilenia zmian objętości przyczyniło się do stworzenia testu MRT (Mediator Release Test – Test Uwalniania Mediatorów).
MRT jest funkcjonalnym testem z krwi, w którym wykorzystano dwie zaawansowane metody pomiarowe: cystometrię przepływową i impedancję wstążki (metodę wstążki). Test ten bada komórkową reakcję na pokarmy, określając ilościowo stopień nasilenia reakcji zapalnej, wskazując równolegle, który typ leukocytów reaguje. Dodatkowym atutem testu MRT jest to, że wykrywa on również nadmierne reakcje toksyczne na chemiczne dodatki do żywności, które w stężeniach przyjętych za bezpieczne dla większości ludzi, u osób nadwrażliwych powodują uszkodzenie i rozpad krwinek białych.
Wynik testu MRT daje informację o produktach najniebezpieczniejszych jak i o najbezpieczniejszych dla konkretnego pacjenta. Daje to możliwość takiego postępowania dietetycznego, które najszybciej i najefektywniej przyniesie zauważalną poprawę stanu zdrowia i jakości życia.

TEST MRT I PROGRAM LEAP – DROGA DO LEPSZEGO JUTRA

Wytyczne postępowania dietetycznego u pacjentów po testach MRT wspólnie opracowali immunolodzy i dietetycy. Efektem ich pracy jest Program LEAP (Lifestyle, Eating and Performance). Dwa plany żywieniowe Programu LEAP mają za zadanie jak najszybsze wyciszenie układu odpornościowego i obniżenie nasilenia przewlekłego stanu zapalnego, a także utrzymanie przez kolejne lata pozytywnych efektów zdrowotnych i uniknięcie powrotu starych lub rozwoju nowych nadwrażliwości.

TEST MRT I KONSULTANT PROGRAMU LEAP

Plany dietetyczne programu LEAP są generowane przez program na podstawie wyników testu MRT, a raport dla pacjenta zawiera praktyczne informacje i narzędzia pomagające wprowadzić zalecenia w życie. Ale jak zawsze – diabeł tkwi w szczegółach i dla prawidłowej interpretacji wyników oraz przebiegu wdrażania Programu niezbędny jest ekspert. Przeszkoleni, certyfikowani konsultanci Programu LEAP doprecyzowują indywidualnie plany, uwzględniając zależności i pokrewieństwa pomiędzy testowanymi produktami, a także uzyskane od pacjenta informacje na temat stanu zdrowia, chorób czy preferencji żywieniowych. Dodatkowa indywidualizacja Programu LEAP i konsultacje są konieczne do uzyskania możliwie najlepszych efektów, uwzględnienia współistniejących alergii pokarmowych i nietolerancji oraz do zabezpieczenia pacjenta przed ewentualnymi niedoborami ważnych składników odżywczych. Konsultant jest też osobą, która wspiera pacjenta podczas jego walki ze słabościami.
Do pełni szczęścia potrzebne są więc: MRT, LEAP i konsultant, a także dużo samozaparcia w utrzymaniu reżimu dietetycznego. Dieta to nie tabletki – nie wystarczy łykać, trzeba przestrzegać.