25 proc. z nas ma migrenowe bóle głowy. Osoby cierpiące na migreny są często zrezygnowane i nie widzą dla siebie ratunku. Tymczasem najnowsze odkrycia dowodzą, że zmiana diety na taką, która wyciszy układ immunologiczny w przewodzie pokarmowym, może przynieść ulgę w cierpieniu.
Tekst: dr Teresa Partyka
Migrenowe bóle głowy występują u ok. 25 proc. populacji i stanowią poważny czynnik obniżający jakość życia. Najwięcej przypadków migren występuje w wieku 12-40 lat. Przyczyny tych dolegliwości nie są do końca poznane i udokumentowane, dlatego trudno je leczyć. A działania objawowe nie przynoszą zadowalających rezultatów. Jak więc można sobie pomóc? Cierpiący na migrenowe bóle głowy są często zrezygnowani i nie widzą dla siebie ratunku. Uważają, że tylko objawowe leczenie przynosi ulgę. Tymczasem najnowsze odkrycia dowodzą, że zmiana diety na taką, która wyciszy układ immunologiczny w przewodzie pokarmowym, może przynieść ulgę w cierpieniu, bez konieczności przyjmowania dużych dawek leków. Wykorzystanie wyników Testu MRT może znacznie przyspieszyć proces identyfikacji pokarmów, które są odpowiedzialne za nadmierne pobudzenie układu odpornościowego.
NIEJASNE PRZYCZYNY
Do klasycznych objawów migreny należą – oprócz silnych i bardzo silnych, zwykle jednostronnych bólów głowy – nudności i wymioty, zaburzenia słuchu i widzenia oraz fotofobia (światłowstręt) i fonofobia (dźwiękowstręt). Przypuszcza się, że bezpośrednimi ich przyczynami są nadmierne reakcje neurowaskularne, do których niektóre osoby mają predyspozycje genetyczne. Ta nadwrażliwość wynika z nieprawidłowego działania receptorów kanałów jonowych kory mózgowej. Aby wyzwolić przykre objawy, oprócz podatnych elementów układu nerwowego potrzebne są tzw. czynniki spustowe. W badaniach naukowych najczęściej wymieniane są w tej roli: stres, głód, odwodnienie, przemęczenie, niedotlenienie, wahania poziomu hormonów u kobiet. Coraz więcej uwagi skupia się jednak na roli diety w kontrolowaniu migreny. Niektórzy pacjenci zauważają, że podczas podróży do egzotycznych krajów, gdy całkowicie zmieniają swoje menu, napady bólowe nie pojawiają się.
MIGRENA „POKARMOWA”?
Lekarze coraz częściej próbują znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób zidentyfikować w diecie pokarmy, które szkodzą organizmowi i mogą być przyczyną migren.Mechanizm, w jakim pokarmy wyzwalają migreny może być różny. Niektóre z nich zawierają składniki (naturalne bądź sztuczne), które bezpośrednio drażnią układ nerwowy, inne zaś działają pośrednio. W tym drugim przypadku pokarmy oddziałują na układ odpornościowy. Wyzwalane są mediatory stanu zapalnego powodujące dalszą kaskadę reakcji, których efektem jest nieznośny ból głowy.
Związki chemiczne znajdujące się w żywności i mogące mieć wpływ na występowanie ataków migrenowych to aminy biogenne: tyramina, oktopamina, fenyloetyloamina i histamina, powstające w procesie rozpadu aminokwasów. Tyramina jest substancją znajdującą się w wielu pokarmach zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Stężenie tyraminy, powstającej przy rozpadzie białek i aminokwasów, wzrasta w pokarmach wraz z postępującym procesem ich dojrzewania i psucia oraz na skutek niektórych procesów technologicznych. Mechanizm ten dotyczy również innych amin biogennych. Przy układaniu diety ubogiej w aminy należy wykluczyć pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego poddawane procesom dojrzewania, fermentacji, peklowania, suszenia. W przypadku mrożonych ryb i owoców morza ważne jest, czy były mrożone bezpośrednio na statku na łowisku, czy dopiero na statku przetwórni lub po przypłynięciu do portu. Do diety włączać należy jedynie świeże, miejscowe owoce i warzywa.
Z migrenami kojarzone są także niektóre dodatki do żywności – azotany (środki konserwujące mięso i wędliny), glutaminian monosodowy (wzmacniacz smaku, bardzo popularny w kuchniach azjatyckich oraz przetworzonej żywności). Innymi podejrzanymi związkami są taniny i fenole znajdujące się w czarnej herbacie, bananach, jabłkach i czerwonym winie. Także siarczyny, występujące między innymi w winach, są wskazywane jako substancje migrenotwórcze.
JAK UZYSKAĆ WIĘKSZĄ TRAFNOŚĆ?
Aby ustalić, jakie substancje mogą mieć wpływ na występowanie migren, warto sięgnąć po narzędzia diagnostyczne. Jednym z nich, pomagającym w identyfikacji pokarmowych przyczyn stanów zapalnych (a w konsekwencji także migren) jest Test MRT (Mediator Release Test).Musimy pamiętać, że od 60 do 80 proc. naszego układu odpornościowego znajduje się w jelitach. Zjawisko nadwrażliwości pokarmowej polega na pobudzaniu tej części układu immunologicznego przez reaktywne pokarmy i chemiczne dodatki do żywności. Efektem jest uwalnianie mediatorów, co może skutkować wywołaniem stanów zapalnych, podrażnieniem receptorów bólowych i zaburzeniami homeostazy, a co za tym idzie – funkcji układu nerwowego i hormonalnego, zatrzymaniem wody i dysfunkcją na poziomie komórkowym w różnych tkankach i narządach. Takie rozchwianie procesów fizjologicznych i chroniczne stany zapalne prowadzą do licznych dolegliwości w tym migren, zespołu jelita drażliwego, zespołu przewlekłego zmęczenia, chorób skóry, zaburzeń psychicznych oraz pogłębiają objawy przy chorobach autoagresywnych.
Pobudzany ciągle układ odpornościowy, uwalniając mediatory, wywołując nowe ogniska zapalne i rozregulowując homeostazę, doprowadza do tego, że wiele z wymienionych dolegliwości występuje łącznie. Wykonanie Testu MRT pozwala na wykrycie pokarmów reaktywnych, wywołujących nadmierną reakcję ze strony elementów układu odpornościowego, a także te, które nie wywołują odpowiedzi immunologicznej lub jest ona na niskim, akceptowalnym poziomie.
LEAP
Badanie obejmuje 150 pokarmów, dodatków do żywności i popularnych niesterydowych leków przeciwzapalnych. Na podstawie wyniku testu opracowuje się Program Żywieniowy LEAP (Lifestyle, Eating And Performance), który jest indywidualnie tworzonym dwuetapowym planem dietetycznym. Pierwszy etap zwany ImmunoCalm, albo „dietą bezpiecznych pokarmów", zawiera elementy diety eliminacyjnej, ale jest odwróceniem jej założeń, gdyż nie ma na celu wykrycia sprawców dolegliwości, którzy już są znani. Zadaniem etapu ImmunoCalm jest wyciszenie układu odpornościowego poprzez spożywanie najmniej reaktywnych pokarmów i stopniowe rozszerzanie jadłospisu o następne nisko reaktywne, z całkowitym wyeliminowaniem wszystkich wysoko reaktywnych. Sprawia to, że układ immunologiczny wycisza się, do krwiobiegu uwalnia się mniej mediatorów, wygasają ogniska zapalne, a procesy homeostazy wracają do normy, co szybko skutkuje zmniejszeniem lub ustąpieniem objawów – także migren.
Jak to możliwe, że stan zapalny w jelitach daje objawy w postaci bólu głowy? Wszystkiemu winne są mediatory stanów zapalnych, których fizjologiczne działanie jest bardzo pożyteczne. Mediatory to substancje chemiczne, poprzez które komunikują się komórki układów regulujących organizm (nerwowy, hormonalny, odpornościowy). W przypadku nadwrażliwości pokarmowej, po kontakcie z nieodpowiednim dla pacjenta pożywieniem, jego leukocyty wydzielają bardzo dużo mediatorów, niepotrzebnie powodując patologiczne działania.
Drugi etap Programu LEAP, to Trzydniowa Dieta Rotacyjna – nowy styl odżywiania. Ma ona na celu uchronienie pacjenta przed pojawieniem się nowych nadwrażliwości.
DIETA BOGATA W PRODUKTY DOZWOLONE
Testy MRT są pomocne w ustalaniu listy bezpiecznych produktów, czyli takich pokarmów, które są niereaktywne. To ważne, aby plan żywieniowy zaproponowany przez dietetyka nie składał się z samych zakazów. Taka pozytywna lista pokarmów, które można spożywać bezpiecznie bez żadnych ograniczeń, poprawia skuteczność działań dietetycznych, gdyż łatwiej jest pacjentowi stosować się do zaleceń. Korzystne jest także to, że wykonanie testu eliminuje konieczność często długotrwałego badania metodą prób i błędów pokarmów pod kątem niepożądanych reakcji.
Przebadane w teście MRT 120 substancji pokarmowych i 30 dodatków do żywności pozwala wyszkolonemu dietetykowi bądź lekarzowi na optymalne dobranie planu żywieniowego dostosowanego do potrzeb pacjenta. LEAP to „skrojony na miarę” program żywieniowy, którego bazę stanowią bezpieczne pokarmy. Przy jego stosowaniu dochodzi do zmniejszenia stężenia mediatorów zapalnych i w efekcie redukcji niepożądanych objawów przewlekłych stanów zapalnych.
DIETY ELIMINACYJNE
Największą zaletą Programu LEAP jest to, że jest odwróceniem tradycyjnej diety eliminacyjnej, której podstawowym zadaniem jest znalezienie wyzwalaczy. Diet eliminacyjnych jest bardzo dużo, poczynając od archaicznej, restrykcyjnej diety trzyskładnikowej (np. marchew, ryż, królik), po bardziej liberalne diety bezglutenowe, bezmleczne, nisko-, wysokobłonnikowe, niskocukrowe itd. Podstawowym mankamentem tych diet jest zrzucenie na barki pacjenta powiązania spożywanych pokarmów z występującymi dolegliwościami. Większość nadwrażliwości pokarmowych ma charakter opóźniony, więc objawy mogą wystąpić nawet do 3 dni po zjedzeniu. Jest też zależna od spożytej dawki – przy spożywaniu niewielkich ilości dolegliwości mogą w ogóle nie wystąpić. Dodatkowo pacjent może mieć nadwrażliwość na kilka lub kilkanaści e pokarmów, których niekorzystne działanie będzie się kumulować. Na przykład: pacjent je przez trzy dni ziemniaki i nie odczuwa żadnych dolegliwości, zaś czwartego dnia po włączeniu do diety sosu żurawinowego pojawia się migrena. Czy dolegliwość jest wynikiem działania kwasu benzoesowego z żurawiny, czy może skumulowania się solaniny z ziemniaków? Być może jest to współdziałanie tych dwóch substancji. Zlecenie Testu MRT pomaga rozwiązać takie zagadki. 
Dr n. med. Teresa Partyka – dietetyk, konsultant programu LEAP w Laboratorium Diagnostycznym ISO-LAB w Warszawie
