Zielony szczypiorek, chrupiąca rzodkiewka i listek świeżej sałaty na kanapce to pierwsze oznaki wiosny w kuchni. Nowalijki nie tylko nastrajają optymistycznie, ale właściwie spożywane i przechowywane są korzystne dla zdrowia i urody.
Tekst: Sylwia Zagórska
Nowalijki – młode wiosenne warzywa
Nowalijki to pojawiające się wiosną pierwsze świeże i młode warzywa. Zalicza się do nich m.in. szczypiorek, rzeżuchę, sałatę czy nać pietruszki, a także młode ogórki gruntowe, marchewki i pomidory. Nowalijki nęcą nas zachęcającymi kolorami i zapachem, tak odmiennymi od zimowej kapusty i buraczków, z którymi mieliśmy do czynienia przez ostatnich kilka miesięcy. Pojawiają się jednak głosy, że nowalijek nie powinno się jeść, bo są hodowane na nawozach i nie mają wartości odżywczych. I rzeczywiście, dietetycy zgodnym chórem twierdzą, że nowalijki mogą być urozmaiceniem i kolorowym dodatkiem do diety, ale jednak tylko dodatkiem. Nie powinny być traktowane jako główny składnik posiłków.
Nowalijki – czy rzeczywiście są zdrowe?
Sprzedawane na straganach, bazarach czy w supermarketach nowalijki przyciągają wzrok i wzmagają apetyt. Nic dziwnego, po długim okresie spożywania warzyw z mrożonek i słoików, mamy wreszcie ochotę na coś świeżego. Powinniśmy jednak bardzo uważać, co i kiedy kupujemy.
Specjaliści do spraw żywienia ostrzegają przed bezmyślnym kupowaniem nowalijek. Te pojawiające się najwcześniej są bowiem bardzo często naszpikowane substancjami przyspieszającymi ich wzrost oraz polepszającymi wygląd. Ze zdrowiem i witaminami nie mają wiele wspólnego. A nieprawidłowe przechowywanie (np. w folii nieprzepuszczającej powietrza) sprawia, że stają się wręcz dla zdrowia niebezpieczne!
Trzeba też pamiętać, że nowalijek nie poleca się: alergikom, cierpiącym na wrzody żołądka, chorującym na zespół jelita nadwrażliwego oraz dzieciom poniżej 3 roku życia, gdyż ich układ pokarmowy jest niedojrzały i nie radzi sobie z nowalijkami, które mogą wywołać u nich ból brzucha lub wysypkę.
Aby uchronić się przed zgubnymi skutkami przedwczesnego spożywania młodych warzyw, nie dać się nabrać pięknie wyglądającym i wykorzystać z nich wszystko to, co najlepsze dla zdrowia i urody, wystarczy wiedzieć, kiedy w stanie naturalnym wzrastają w gruncie. Dlatego przytogowaliśmy dla was krótkie charakterystyki warzyw zaliczanych do nowalijek, wraz z informacjami o korzyściach, jakie wypływają z ich spożywania, a także ich okresie wegatatywnym.
Pamiętajcie też, że równie ważne, jak prawidłowy wybór nowalijek, jest ich przechowywanie. Nie wolno ich trzymać w lodówce, szczelnie zapakowanych w foliowych torebkach. Wytwarzająca się wewnątrz wilgoć przyspiesza przemianę azotynów w rakotwórcze nitrozoaminy. Znacznie lepiej jest szufladę w lodówce wyłożyć jakimś materiałem przepuszczającym powietrze, np. pergaminem czy płótnem.
NOWALIJKI – OGÓREK DZIAŁA MOCZOPĘDNIE
Nie ma zbyt wielu witamin czy minerałów. Zawiera jedynie trochę jodu i witaminę A. Ma mało kalorii (13 kcal w 100 g) i delikatnie pomaga w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu. Obecne w ogórkach enzymy rozkładają witaminę C. Dlatego nie należy ich łączyć w jednym posiłku np. z pomidorami. Ogórki gruntowe hoduje się od czerwca do września. Ich pojawienie się w sklepach czy na targach wiosną nie jest więc spowodowane wiosennym okresem.
RZODKIEWKA ‒ KRÓLOWA NOWALIJEK
Jej właściwoci zdrowotne znane już były w starożytnym Egipcie, a Grekom służyła do poprawy trawienia, pamięci, wzroku i usprawnienia intelektu. Rzodkiewka ma liczne wartości odżywcze. Jest nieocenionym źródłem potasu, dlatego powinny po nią sięgać osoby zmagające się ze zbyt wysokim ciśnieniem. Zawiera sporo związków siarki, dzięki czemu wzmacnia wypadające włosy i łamiące się paznokcie. Polecana jest też na niestrawności i pobudzenie apetytu.
Współczesna fitoterapia wykorzystuje ją w leczeniu wielu dolegliwości, w tym: kamieni nerkowych, krzywicy, anemii, artretyzmu i reumatyzmu, a nawet chorób oskrzelowych i astmy. Ma działanie wykrztuśne, dlatego łagodzi męczący kaszel. Rzodkiewki są niskokaloryczne (16 kcal w 100 g). Najlepiej spożywać je świeże, zaraz po wyrwaniu. Łatwo je wyhodować, wystarczy do tego słoneczny balkon, a na zbiór czeka się ok. 3 tygodni. Jeśli kupujemy w sklepie czy na targu, to najlepiej dopiero od połowy maja ‒ wcześniejsze są szklarniowe. Kupując rzodkiewki, trzeba zwracać taką samą uwagę na korzeń, co na liście ‒ nie powinny mieć żółtych przebarwień. Zbyt duże rzodkiewki mogą zawierać nadmiar związków azotowych. Warzywo powinno mieć gładką skórę, bez śladów gnicia. Rzodkiewki są nietrwałe i szybko więdną. Nie powinno się przechowywać ich dłużej niż 2 dni w lodówce, najlepiej w miseczce z wodą.
NOWALIJKI – RZEŻUCHA WZMACNIA I OCZYSZCZA
Rzeżucha to bardzo zdrowa nowalijka. Wpływa korzystnie zarówno na zdrowie, jak i urodę. Jest źródłem potrzebnych naszemu organizmowi witamin (zwłaszcza witaminy C) i mikroelementów. Jest nieoceniona, kiedy dopada nas wiosenne przesilenie, czujemy się słabo, kiepsko znosimy zmiany temperatur, mamy szarą cerę i matowe włosy. Poza tym hoduje się ją absolutnie bez żadnych nawozów chemicznych.
Rzeżucha jest pikantna, ma oryginalny, ostry smak i zapach, dlatego nie każdy ją lubi. Ta delikatna roślinka jest bliską krewniaczką kapusty. Z dziewięciu odmian występujących w Polsce, spożywamy jedną rzeżuchę ogrodową. W medycynie ludowej rzeżuchę nazywano zdrowiem ciała. Nic dziwnego, skoro była lekiem na pasożyty jelit i owrzodzenia skóry. Już wtedy wiedziano, że dezynfekuje jamę ustną i przewód pokarmowy. Poza tym działa moczopędnie ‒ z tego względu wskazana jest przy chorobach nerek. Ale uwaga! Jeśli zjemy jej za dużo, może spowodować stan zapalny pęcherza. Kilka porcji wielkości łyżeczki od herbaty w zupełności wystarczy w ciągu doby. Rzeżuchę najlepiej wyhodować samodzielnie w domu. Wówczas mamy pewność, że nie została skażona żadnymiszkodliwymi substancjami. Aby wyrosła, wystarczy wata i woda.
NOWALIJKI – POMIDOR W WALCE Z RAKIEM
Pomidor ma sporo witaminy C, a także E, K i PP. Zawiera też dużo potasu obniżającego ciśnienie krwi. Ale najważniejszy jest likopen, przeciwutleniacz z grupy karotenoidów. Zapobiega on wielu chorobom, m.in.: zawałowi serca i miażdżycy, rakowi szyjki macicy, piersi czy prostaty. Sezon na pomidory trwa od czerwca do września. Młode pomidory kupowane wczesną wiosną, jako nowalijki, hodowane są w szklarniach przy użyciu sztucznych nawozów.
NOWALIJKI – NATKA PIETRUSZKI NA ODPORNOŚĆ
Ma bardzo dużo wzmacniającej odporność witaminy C, a także działanie bakteriobójcze i moczopędne, dlatego zaleca się ją w zaburzeniach pracy nerek. Świetnie wpływa na wzrok i cerę, poprawia też humor. Neutralizuje rakotwórcze związki znajdujące się w dymie tytoniowym, dlatego powinni spożywać ją palacze. A do tego jej żucie błyskawicznie poprawia nieświeży oddech. Nie należy jej jednak spożywać przed wizytą w solarium lub ekspozycją na słońce, bo uwrażliwia skórę na promieniowanie UV i może być przyczyną przebarwień. Ułatwia trawienie, ale powinny na nią uważać osoby cierpiące na zgagę. Poza tym, można ją uprawiać na balkonie, a najwięcej wartości odżywczych ma ta świeżo zerwana.
NOWALIJKI – SAŁATA DLA KOBIET W CIĄŻY
Amerykanie jedzą sałatę dla zdrowia, Francuzi dla smaku, a Włosi dla urody. Wbrew obiegowej opinii, sałata ma mnóstwo wartości odżywczych, witaminy i minerały. Orzeźwia, poprawia trawienie i odkwasza. Jest też bogata w kwas foliowy ‒ substancję potrzebną kobietom planującym potomstwo. A do tego jest niskokaloryczna (jeden liść to 1 kcal), dlatego poleca się ją osobom na diecie odchudzającej ‒ oczywiście pod warunkiem, że nie poleją jej tuczącym sosem śmietanowym. Wybierając sałatę, zwracaj uwagę na wygląd liści ‒ nie powinny mieć plamek, odbarwień i muszą być jędrne. Przygotowując potrawę, nie krój jej nożem, tylko rwij palcami, żeby nie straciła cennych wartości odżywczych. Jedząc, też nie używaj noża.
NOWALIJKI – SZCZYPIOREK JEST NAJLEPSZY
Szczypiorek wykorzystywano już 4000 lat temu. W średniowieczu uchodził za skuteczny lek na dolegliwości żołądkowe i przeziębienie. Wierzono również, że leczy słuch, a także chroni przed duchami i czarownicami. Dziś wykorzystywany jest w kuchni na całym świecie. Szczypiorek jest bliskim krewniakiem cebuli, czosnku i pora. W 100 g świeżych lici znajduje się około 80 mg witaminy C, 26 mg karotenu oraz 16 mg olejków eterycznych zawierających siarkę. Poza tym szczypiorek to źródło potasu, wapnia, sodu, fosforu, żelaza i magnezu oraz cukrów, białek, witamin B1, B2 i PP. Nawet niewielki dodatek szczypiorku korzystnie wpływa na pracę układu trawiennego, wzmacnia żołądek. Poza tym wzmaga apetyt, dlatego warto dodawać go do zup, kanapek czy twarożku dzieci niejadków. Wybierając szczypiorek, zwróć uwagę, by był intensywnie zielony, sprężysty i bez przebarwień. Jeśli wybierasz szczypior z cebulą, upewnij się, że cebula nie jest miękka, spleśniała albo nie ma śladów gnicia.
===============
CZYTAJ TEŻ: